Η επικοινωνία ως παράγοντας ευημερίας των ναυτικών

Των Γιάννη Θεοτικά και Γιώργου Σαρρή*

Η ευημερία (well-being) των ναυτικών τίθεται σε αυξανόμενο βαθμό στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της ναυτιλιακής κοινότητας, καθώς μια σειρά από συνθήκες που μπορούν να χαρακτηριστούν ως δομικές για το ναυτικό επάγγελμα, αλλά και συνθήκες που διαμορφώνουν καταστάσεις όπως πανδημία της COVID-19, αναδεικνύουν τη σπουδαιότητά της για την προστασία της ανθρώπινης ζωής και την ασφαλή λειτουργία του πλοίου. δυνατότητα επικοινωνίας του ναυτικού με τα πρόσωπα του οικογενειακού του κοινωνικού περίγυρού του, έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για τη διαμόρφωση της ευημερίας του και τη δημιουργία συνθηκών που ευνοούν την ασφάλειά του.

Η έννοια της ευημερίας είναι πολυεπίπεδη και αποτελεί δομικό συστατικό της υγείας εν γένει. Αναλύεται σε τρεις διαστάσεις, τη σωματική (physical), την ψυχική (mental) και την κοινωνική (social). σωματική ευημερία συσχετίζεται με τη φυσική κατάσταση του ατόμου και με την πρόθεση για βελτίωσή της, ενώ εμπεριέχει τον παράγοντα της διατροφής, αλλά και την αποχή από δραστηριότητες όπως το κάπνισμα, τα ναρκωτικά και κατανάλωση οινοπνεύματος. ψυχική ευημερία υποδηλώνει την ψυχολογική, συναισθηματική και πνευματική κατάσταση του ατόμου. Συμπεριλαμβάνει δείκτες όπως ευτυχία και η ικανοποίηση από τη ζωή, ευκαιρίες για ανάληψη δραστηριοτήτων που προσδίδουν νόημα και δέσμευση και οδηγούν σε συναισθήματα αυτονομίας και ολοκλήρωσης. Ενα άτομο που χαρακτηρίζεται από ψυχική ευημερία διαθέτει καιτα αποθέματα για να αντεπεξέλθει σε δύσκολες καταστάσεις, στοιχείο απαραίτητο στη ναυτική εργασία. Αντίστοιχα, η κοινωνική ευημερία αντιπροσωπεύει τη συμπεριφορική πτυχή της υγείας. Οντας μέλος ενός συνόλου το άτομο είναι ταυτόχρονα σε ένα δίκτυο αλληλεπιδράσεων και απαιτείται να πληροί ρόλους και απαιτήσεις. Αφορά στις διαδράσεις που έχει με τους άλλους και κατά πόσο εμπλέκεται και υποστηρίζει το σύνολο με ενέργειες, όπως εθελοντική εργασία συμμετοχή σε ομάδες. Σημαντικά στοιχεία της αποτελούν υποστήριξη και βαθμός σύνδεσης με την οικογένεια και το φιλικό περιβάλλον.

Ενώ, συνήθως, οι επιπτώσεις της «κακής» σωματικής ευημερίας είναι εύκολα ορατές και αναγνωρίσιμες, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις άλλες δύο πτυχές της. Η μη δυνατότητα για επικοινωνία με την οικογένεια έρχεται να επιδράσει ακριβώς σε αυτές. Σύμφωνα με μελέτες, απομόνωση, μοναξιά και νοσταλγία για το σπίτι και την οικογένεια, ο αποχωρισμός από τους οικείους και έλλειψη άδειας στην ξηρά, μεταξύ άλλων, προδιαθέτουν αρνητικά την ψυχοκοινωνική ευημερία των ναυτικών. Ως αποτέλεσμα επέρχεται αύξηση των επιπέδων άγχους και κατάθλιψης εντός του πλοίου, ενός εργασιακού περιβάλλοντος όπου ναυτικός εργάζεται και ζει όλο το εικοσιτετράωρο με άτομα που δεν έχει ίδιος επιλέξει να συνυπάρχει. Οι ίδιοι ναυτικοί ισχυρίζονται πως ένα τηλεφώνημα σιο σπίτι μετά από μία δύσκολη ημέρα στο πλοίο, θα τους τονώσει και θα ενισχύσει την ενέργειά τους. Παράλληλα, επιδείνωση της ευημερίας επιδρά αρνητικά στην επίγνωση κατάστασης (situation awareness) και τη λήψη απόφασης (decision making), στοιχεία που υπονομεύουν την ασφάλεια στο πλοίο και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για πρόκληση ανεπιθύμητων καταστάσεων σιη θάλασσα.

Παρά την έκδηλη, πλέον, σπουδαιότητα της ασφάλειας και της ευημερίας στον χώρο της ναυτιλίας μεμονωμένα, συσχέτιση των δύο αυτών «μεγεθών» απέχει από το να αποτελεί πραγματικότητα που οδηγεί σε συγκεκριμένες δράσεις το σύνολο των εταίρων της ναυτιλίας. Ως αποτέλεσμα αυτής της υστέρησης, σε αρκετές επιχειρήσεις εξακολουθεί να καταγράφεται απουσία συνθηκών που θα διασφάλιζαν βασικές συνθήκες διαμόρφωσης της ευημερίας των μελών του πληρώματος, όπως δυνατότητα χρήσης των υποδομών επικοινωνίας του πλοίου από αυτούς για την επικοινωνία με μέλη του οικογενειακού ή κοινωνικού περίγυρού τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το περιστατικό του MV Wakashio, φορτηγού πλοίου 200.000 DWT σημαίας Παναμά, τον Ιούλιο 2020 στις ακτές του Μαυρίκιου κατά τον πλου του προς Βραζιλία. Το πλοίο – σύμφωνα με την κατάθεση του Πλοιάρχου του – στην προσπάθεια ανεύρεσης δικτύου τηλεφωνίας παρέκκλινε της σχεδιασθείσας πορείας με αποτέλεσμα την προσάραξή του σε ύφαλο σχεδόν ένα μίλι από την ακτή και την πρόκληση τεράστιας οικολογικής καταστροφής στο νησιωτικό κράτος. Εάν, υποθετικά, το πλοίο διέθετε δορυφορικές επικοινωνίες, δεν θα υφίστατο λόγος να παρεκκλίνει και να οδηγηθεί σια αβαθή. Πλοίαρχος θεωρώντας ότι επικοινωνία του πληρώματος με τις οικογένειές τους θα βελτίωνε την ψυχική τους ευημερία και θα τόνωνε την ψυχολογία, οδηγήθηκε στο σφάλμα. προτεραιοποίηση δε της ανεύρεσης δικτύου υπερκέρασε τις απαιτήσεις ασφάλειας που πιθανόν να ανέστελλαν την πορεία προς το ατύχημα.

Ολο και περισσότερες ναυτιλιακές εταιρείες, αναλαμβανόμενες ότι οι δωρεάν υπηρεσίες διαδικτύου αποτελούν τη σημαντικότερη παροχή που θα μπορούσαν να προσφέρουν στους ναυτικούς τους για τη βελτίωση της ευημερίας τους, εγκαθιστούν σε πλοία τους ευκολίες δορυφορικών επικοινωνιών τις οποίες παρέχουν σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και χωρίς κόστος σε αυτούς. Γίνεται, δηλαδή, κατανοητό ότι διαχείριση της ευημερίας των πληρωμάτων αποτελεί επένδυση που αποδίδει καρπούς καθώς οδηγεί σε υψηλότερη λειτουργική απόδοση και ασφάλεια του πλοίου. Υπό αυτό το πρίσμα, προσφορά στον ναυτικό της επικοινωνίας με την οικογένειά του αποτελεί ισοδύναμο της προληπτικής συντήρησης μιας μηχανής, θεωρώντας την ευημερία του πληρώματος περιουσιακό στοιχείο (asset) της εταιρείας. Στην κατεύθυνση της υιοθέτησης αυτής της προδραστικής συμπεριφοράς θα συμβάλει τέταρτη τροποποίηση της Διεθνούς Σύμβασης Ναυτικής Εργασίας που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ τον Δεκέμβριο του 2024, αφού οδηγεί τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις στην παροχή πρόσβασης σε υπηρεσίες επικοινωνιών με την ξηρά και διαδικτύου κατά τη διάρκεια της εργασίας στο πλοίο.

*Γιάννης Θεοτοκάς, καθηγητής, πρόεδρος Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Γιώργος Σαρρής, MSc στη Ναυτιλία, Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Πηγή: ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΗΜΑ
ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ