Οι παραδοσιακοί μας φάροι… αργοσβήνουν στο πέλαγος
Θα μπορούσαν να είναι μερικά από τα σημαντικότερα μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας, δεδομένης της μεγάλης ναυτικής ιστορίας της.
Όμως οι φάροι της Ελλάδας, αντί να προστατεύονται και να αναδεικνύονται, αργοσβήνουν παραδομένοι στη φθορά του χρόνου.
Στη θέση κάποιων από αυτούς μπήκαν φωτοσημαντήρες, φτηνοί και εύκολοι στην τοποθέτηση και την συντήρησή τους και οι φαροφύλακες πήραν σιγά-σιγά το δρόμο της επιστροφής για το στεριανό σπίτι τους… Ελάχιστοι έχουν πια απομείνει να φροντίζουν και να περιποιούνται το μοναχικό, ανεμοδαρμένο κατάλυμά τους.
Οι φάροι εκπέμπουν SOS
Εκατόν είκοσι παραδοσιακοί πέτρινοι φάροι χρειάζονται σήμερα άμεση συντήρηση (μόνο 20 βρίσκονται σε καλή κατάσταση, ενώ οι υπόλοιποι 80 είναι σε μέτρια έως άσχημη
Η Υπηρεσία Φάρων του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, στην οποία ανήκει η ευθύνη για τη διαχείριση του φαρικού δικτύου, δεν έχει την οικονομική ευχέρεια να προχωρήσει σ΄ αυτό το έργο με γοργούς ρυθμούς και αναζητά κονδύλια (ακόμα και από διεθνείς οργανισμούς, όπως η UNESCO) για να μπορέσει να αναπαλαιώσει κάποιους απ΄ αυτούς.
Βέβαια, το πρόβλημα της συντήρησης των φάρων δεν το αντιμετωπίζει μόνο η Ελλάδα, αλλά όλες οι χώρες που διαθέτουν φαρικό δίκτυο, αφού σχεδόν παντού καταργούνται οι φαροφύλακες, που ήταν ουσιαστικά οι συντηρητές τους.
Έτσι, το 1996 ο Διεθνής Οργανισμός Φαρικών Αρχών IALA, μέλος του οποίου είναι και η δική μας Υπηρεσία Φάρων, αποφάσισε να προχωρήσει στη συγκρότηση ομάδων εργασίας, με σκοπό την καταγραφή, συντήρηση, ανάδειξη, αξιοποίηση και εναλλακτική χρήση των παραδοσιακών φάρων, οι οποίοι θα παραμείνουν και στον 21ο αιώνα αναντικατάστατα ναυτιλιακά βοηθήματα.
Στις εναλλακτικές λύσεις για εξεύρεση πόρων προτείνεται η τουριστική εκμετάλλευσή τους, η χρήση τους για εκπαιδευτικούς σκοπούς, για στέγαση προσωπικού και υλικού θαλάσσιων επιστημονικών ερευνών, ως κέντρα κατάδυσης, ως μετεωρολογικοί σταθμοί, ως κέντρα επιτήρησης θαλάσσιας κίνησης κι ακόμα ως εθνικά ναυτικά μουσεία και πολιτιστικά κέντρα.
Οι δήμοι μπορούν να τους σώσουν
Η ιδιωτική πρωτοβουλία θα μπορούσε νακάνει θαύματα, όπως στην Ίο, όπου ο φάρος αναπαλαιώθηκε από τον Δήμο και είναι ανοικτός για το κοινό.Παρόμοια πρωτοβουλία εκδηλώθηκε και από τον Δήμο Γυθείου για τον φάρο Κρανάης, ο οποίος, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού, θα επισκευαστεί και θα στεγάσει στο ισόγειο το Ναυτικό Μουσείο της Μάνης.
Δεν πρέπει επίσης να παραλείψουμε την αναστήλωση των φάρων του Ταίναρου και του Μαλέα στην Πελοπόνησσο από το Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη», όπως και τη συμβολή του αείμνηστου καπτα – Βασίλη Κωνσταντακόπουλου, ιδρυτή της ναυτιλιακής εταιρείας COSTAMARE, ο οποίος χρηματοδότησε τη μελέτη αποκατάστασης του φάρου Μαλέα.
Μετά την επανάσταση του 1821
Η κατασκευή των 120 παραδοσιακών πέτρινων φάρων χρονολογείται μετά την επανάσταση του 1821. Ήταν κατασκευασμένοι κατά τέτοιο τρόπο ώστε, πέρα από τη φωτιστική πηγή, διέθεταν σπίτι για την διαμονή φαροφύλακα καθώς και αποθηκευτικούς χώρους, αφού λειτουργούσαν με πετρέλαιο. Ήταν επανδρωμένοι με δύο έως έξι φαροφύλακες, οι οποίοι κάθε βράδυ άναβαν το φωτιστικό μηχάνημα και το παρακολουθούσαν ώστε να λειτουργεί κανονικά μέχρι την ανατολή του ηλίου.
* Ο πρώτος πέτρινος φάρος χτίστηκε το 1829 στο στόμιο του λιμανιού της Αίγινας (σήμερα δεν υφίσταται). Μέχρι τον Οκτώβριο του 1940 το φαρικό δίκτυο διέθετε 206 πέτρινους φάρους, οι περισσότεροι από τους οποίους έπαθαν σοβαρές ζημιές ή καταστράφηκαν στον πόλεμο. Στο τέλος του Β΄ΠΠ βρίσκονταν σε λειτουργία μόνο δεκαεννιά. Στη συνέχεια ξεκίνησε η ανασυγκρότηση του φαρικού δικτύου, με αποτέλεσμα το 1955 να έχουν επισκευασθεί και να λειτουργούν 82 επιτηρούμενοι πέτρινοι φάροι.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού και της περιστολής δαπανών, πολλοί φάροι αυτοματοποιήθηκαν και απέκτησαν καινούργια φωτιστικά μηχανήματα που λειτουργούσαν με ρεύμα πόλης ή με τη βοήθεια ηλιακών κυψελών, καθιστώντας μη απαραίτητη την ανθρώπινη παρουσία.
Έτσι, σταδιακά, τα κτίρια άρχισαν να φθείρονται και να καταστρέφονται. Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1980 το φαρικό δίκτυο διέθετε μόνο 69 πέτρινους φάρους, επιτηρούμενους από 320 συνολικά φαροφύλακες, ενώ σήμερα υπηρετούν στο Πολεμικό Ναυτικό μόνο 75.
Ο περίφημος φάρος της Αλεξάνδρειας
Ο πρώτος φάρος που κατασκευάστηκε στον κόσμο ήταν ο περίφημος Φάρος της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο.Χρονολογείται τον 3ο αιώνα π.Χ. και παρέμεινε σε λειτουργία ως την πλήρη καταστροφή του από σεισμούς, τον 14ο αιώνα μ.Χ. Θεωρείται ένα από τα Επτά Θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ήταν ένας πύργος συνολικού ύψους 140 μέτρων και για την εποχή του το πιο ψηλό ανθρώπινο οικοδόμημα του κόσμου μετά τις πυραμίδες του Χέοπα και του Χεφρήνου.
Ήταν φτιαγμένος από κομμάτια άσπρης πέτρας και δομημένος σε τέσσερα επίπεδα. Το χαμηλότερο ήταν η τετράγωνη βάση, το δεύτερο ένα τετράγωνο κτίσμα, το τρίτο ένα οκτάγωνο κτίσμα και το τέταρτο και ψηλότερο ένας κυλινδρικός πύργος στην κορυφή του οποίου είχε τοποθετηθεί το άγαλμα του Ποσειδώνα ή του Απόλλωνα.
Στο τέταρτο επίπεδο υπήρχε ένας καθρέπτης που κατά τη διάρκεια της ημέρας αντανακλούσε το φως του ήλιου, ενώ το βράδυ έκαιγε μια φλόγα για να προειδοποιεί τα διερχόμενα πλοία για την ύπαρξη εμποδίων. Ο φάρος κατασκευάστηκε στη νησίδα Φάρος, απ΄ όπου και πήρε το όνομά του. Συνδεόταν τεχνητά με ένα είδος γέφυρας, το λεγόμενο Επταστάδιο (όπως μαρτυρά το όνομά του, είχε μήκος επτά στάδια) και σχημάτιζε το ένα μέρος του λιμανιού της Αλεξάνδρειας.
